Όσα χρόνια κι αν περάσουν στην πορεία του ελληνικού κράτους, οι Έλληνες δεν φαίνονται ν’ αλλάζουν το πρίσμα, μέσα απ’ το οποίο βλέπουν τη σχέση τους με τους αρχαίους προγόνους τους. Σίγουρα έχετε συναντήσει ένα νεοέλληνα, ο οποίος έμπλεος συγκίνησης για το μεγαλείο του ελληνισμού πιπιλίζει το γνωστό «όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες, οι άλλοι ήταν ακόμη στα δέντρα»∙ ακόμη καλύτερα, ίσως είστε ένας απ’ αυτούς.

Η ιστορία είναι σπαρμένη από ονόματα ηγετών, που πέτυχαν να προσφέρουν στο έθνος τους μεγάλες υπηρεσίες, περιποιώντας στο όνομά τους ξεχωριστή τιμή. Ποιά είναι, όμως, η ειδοποιός διαφορά που μετατρέπει έναν απλό άνθρωπο σε ηγέτη; Η μετριοπάθεια, η διπλωματική ευστροφία, η πραότητα μας απασχόλησαν σε προηγούμενα κείμενα. Σήμερα θα μελετήσουμε πως οι ιστορικές συγκυρίες διαμορφώνουν ηγέτες. Ταιριαστό παράδειγμα, ενταγμένο στη θεματική του Μακεδονικού Αγώνα, είναι αυτό του Μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανού Καραβαγγέλη.

O κόσμος των αρχαίων Ελλήνων αντιμετωπίζεται συχνά από αρκετούς σύγχρονους Έλληνες με κραυγαλέα αντιφατικό τρόπο. Εκτός εκείνων που λυγίζουν από πατριωτική συγκίνηση μπροστά στο μεγαλείου του αρχαίου ελληνισμού, που επινόησε κάθε επιστήμη και σοφία, υπάρχουν αρκετοί που αντιδρούν με παρατεταμένα χασμουρητά και αδιαφορία. Οι τελευταίοι δικαιολογούνται λέγοντας ότι υπάρχει άβυσσος ανάμεσα στην αρχαία και τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία.

Μελετώντας κανείς ιστορία, οφείλει να είναι πρωτίστως πραγματιστής∙ υποθέσεις του ύφους «τι θα γινόταν αν...» απομακρύνουν απ’ τον απαιτούμενο ρεαλισμό. Η ιστορία – ενός έρωτα, μιας ομάδας ή ενός κράτους – γράφεται σε πράγματικό χρόνο με πράξεις κι όχι υποθέσεις. Παρόλαυτα, σκύβοντας κανείς πάνω σε κρίσιμες καμπές και χαρισματικές προσωπικότητες, συγχωρείται ν’ αναλογισθεί μια εναλλακτική ιστορική πραγματικότητα. Και ποια άλλη προσωπικότητα θα δικαιολογούσε λίγο παραπάνω «ρομαντισμό» αν όχι ο Γεώργιος Καρτάλης;

Ο καθηγητής φιλοσοφίας Χ. Γιανναράς έχει πολλάκις τονίσει ότι η σημερινή κρίση αποτελεί ουσιαστικά κρίση ταυτότητας, ως απόρροια ελλιπούς παιδείας και προτείνει, αναλογιζόμενος τον Καβάφη, να «ξαναβρούμε την ελληνικότητα μας όχι γιατί πρέπει, ούτε επειδή είναι καλύτερος, αλλά για να δούμε εάν μας δίνει πραγματική χαρά ζωής». Αυτή αποτελεί την πρόταση για σταδιακή ανάκαμψη, πολιτισμικά κι έπειτα πολιτικά και οικονομικά. Το παραπάνω απαιτεί μια διαφορετική προσέγγιση, έναν διαφορετικό τρόπο αντίληψης των πραγμάτων από την κοινωνία.